Zaangażowanie żołnierzy Wojska Polskiego w operacjach pokojowych w świecie, zwłaszcza w Iraku i Afganistanie stwarza nową jakościowo sytuację, wskazującą na konieczność ustanowienia przez Sejm RP nowej ustawy uznającej uczestników misji zagranicznych za weteranów Rzeczypospolitej Polskiej.
1. Uzasadnione jest uwzględnienie w nowej ustawie uczestników operacji pokojowych, stabilizacyjnych i humanitarnych pełniących służbę po 1945 r. Ustawa o weteranach misji zagranicznych powinna odwoływać się do rozwiązań przyjętych w polskim prawodawstwie okresu międzywojennego oraz ustanowionego w innych, głównie europejskich państwach. Naszym zdaniem należałoby również skorzystać z wzorów kanadyjskich. Wzory i normy przyjęte w tym zakresie w Europie i Stanach Zjednoczonych czy Kanadzie stanowić mogą podstawę do rozważań nad założeniami programowymi do nowych rozwiązań prawnych w zakresie opieki państwa polskiego nad uczestnikami operacji wojskowych poza granicami kraju.
Z przeglądu ustawodawstwa dotyczącego weteranów i kombatantów, do jakich Stowarzyszenie nasze miało dostęp i posiada w tej sprawie określoną wiedzę, wynika m.in. że:
– opiera się ono na zasadach wywodzących się z relacji między obowiązkami obywateli a powinnościami państwa, jako organizmu funkcjonującego niezależnie od panującego w nim ustroju i poglądów elit sprawujących władzę. Zasady te tworzą swoiste zabezpieczenie dla wszystkich uczestników konfliktów zbrojnych, wymuszających pokojowe rozwiązania oraz ich stabilizację w przyszłości, a także innych operacji wojskowych, humanitarnych itp.
– uznaje ono, iż pełnienie służby wojskowej w warunkach wojennych lub zbliżonych do nich jest wystarczającą podstawą do przyznania uznanym za weteranów misji pokojowych szczególnych uprawnień. Uczestnicy misji zagranicznych swoje obowiązki mandatowe wykonują albo w czasie toczących się działań wojennych, albo tuż po zawarciu rozejmu, gdzie żołnierze, policjanci, pracownicy cywilni są często narażani na ostrzały, zagrożenia minowe itp. przejawy agresji zwaśnionych stron. Działają pod presją użycia nowoczesnych, niekiedy nieznanych środków walki.
– nadawane weteranom misji zagranicznych uprawnienia są uzasadnione wyjątkowymi zasługami dla państwa, wysokim stopniem ryzyka związanego ze służbą, aktualnymi potrzebami zdrowotnymi i materialnymi poszczególnych osób.
– w Europie Zachodniej i krajach należących do NATO przyjmuje się, że prawo weteranów jest uwolnione od historycznych i politycznych ocen danego konfliktu zbrojnego. Dominuje pogląd, że szczególną opieką powinni być objęci przede wszystkim weterani, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu w wyniku pełnienia służby w misjach zagranicznych.
– weterani nie będący inwalidami wojennymi, aby móc korzystać z przywilejów muszą wykazać się udziałem w misji zagranicznej liczącej co najmniej 90 dni. Zasady te – co warto podkreślić nie były obce polskiemu ustawodawstwu okresu międzywojennego. Stałe świadczenia pieniężne otrzymywało w 1938 roku – 90.842 uczestników wojennych.
2. Na tym tle brak współczesnego prawa weteranów misji zagranicznych jest sytuacją anachroniczną. Nie uwzględnia się aktywnej polityki zagranicznej i militarnej (wojskowej) naszego państwa. Przede wszystkim całkowicie pomija się fakt udziału Polaków w licznych operacjach wojskowych i pokojowych na świecie po 1945 roku. Anachroniczność ta jest szczególnie widoczna w zestawieniu z sytuacją występującą np. w Czechach, na Słowacji i Ukrainie, gdzie wojskowi uczestnicy misji pokojowych lub stabilizacyjnych zostali zrównani w prawach z weteranami II Wojny Światowej.
W porównaniu do norm prawnych obowiązujących w ustawodawstwie większości państw zachodnich, a od pewnego okresu także państw środkowej Europy (Czechy, Słowacja, Ukraina, Rosja, Białoruś) polscy uczestnicy misji zagranicznych (np. w Korei, Wietnamie, na Bliskim Wschodzie, w Bośni, Namibii, Chorwacji, Kambodży, Libanie), którzy podczas służby doznali trwałego uszczerbku na zdrowiu – nie mają prawa do korzystania z przywilejów inwalidów wojennych.
W toku wykonywania zadań mandatowych doszło do wielu incydentów i wypadków, w których uczestniczyli polscy obywatele skierowani przez władze swojego państwa do służby poza granicami kraju. Podczas pełnienia obowiązków służbowych w rejonach mandatowych ponad 80 żołnierzy, policjantów i pracowników cywilnych poniosło śmierć, a kilkuset zostało inwalidami niezdolnymi do samodzielnego życia.
Obowiązujące w Polsce prawo nie przewiduje jednak, by polscy uczestnicy misji zagranicznych zyskali po ukończeniu określonego wieku (po przejściu na emeryturę) uprawnień weterana i dodatku (300-400 zł) do emerytury. Także uczestnicy misji zagranicznych, których inwalidztwo powstało w czasie działań mandatowych, w świetle obecnych przepisów prawnych nie mogą otrzymać uprawnień inwalidy wojennego.
Na podkreślenie zasługuje także to, że Światowa Federacja Kombatantów i Weteranów, zrzeszająca organizacje kombatanckie z ponad 80 państw, w tym także Polski uznała, iż byli uczestnicy misji pokojowych są kombatantami stosownie do zmienionego w 1997 r. Statutu Federacji. Na uwagę zasługuje fakt, iż SFK uznaje nasze Stowarzyszenie Kombatantów Misji Pokojowych ONZ za weteranów misji pokojowych i utrzymuje z nami stałe kontakty.
Ponieważ wiodące ustawy z listopada 1974 r. i 1991 r. oraz aktywna polityka państwa polskiego nie uwzględniają udziału naszych żołnierzy w licznych operacjach i misjach wojskowych, a obowiązujące przepisy odbiegają znacznie od rozwiązań przyjętych w innych krajach, a nawet obowiązujących w Polsce w latach 1921-1974 uzasadnione jest ustanowienie nowego prawa kombatanckiego adresowanego do uczestników zagranicznych misji pokojowych, stabilizacyjnych i humanitarnych itp. pełnionych przez nasze państwo po 1945 r. Wynika to także z potrzeby nawiązania do polskiej i europejskiej wojskowej tradycji, w której tytuł weterana czy też inwalidy wojennego ma charakter nobilitujący i wyróżniający każdego obdarzonego nim żołnierza.
3. Proponowana przez Stowarzyszenie Kombatantów Misji Pokojowych ONZ ustawa powinna m.in. zawierać:
1/ Krótki wstęp (preambułę) stwierdzający iż Sejm RP uznaje szczególne zasługi dla obywateli polskich, którzy z narażeniem życia oraz zdrowia w różnych rejonach świata od ponad 55 lat brali udział w utrwalaniu międzynarodowego pokoju wypełniając wzorowo postawione przed nimi zadania.
Sejm RP stwierdza, że udział Polaków w misjach pokojowych i stabilizacyjnych jest wysoko ceniony przez opinię światową oraz znajduje najwyższe uznanie Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz inne organizacje międzynarodowe czego przykładem jest fakt, iż w okresie ostatnich 55 lat – 3 polskich generałów pełniło funkcję Dowódcy Sił w randze zastępcy Sekretarza Generalnego ONZ.
W dowód uznania szczególnych osiągnięć w utrzymaniu pokoju w świecie w 1988 r. ONZ została wyróżniona Pokojową Nagrodą Nobla, a w uroczystościach brał udział żołnierz Wojska Polskiego.
Sejm RP stwierdza, że Polskim weteranom międzynarodowych misji pokojowych i stabilizacyjnych należny jest głęboki szacunek oraz szczególna troska i opieka ze strony instytucji państwowych, samorządowych i organizacji społecznych.
W związku z powyższym Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwala co następuje: Polskim uczestnikom międzynarodowych misji pokojowych nadaje prawo do miana bycia weteranem.
4. W rozdziale pierwszym ustawy należy określić, że za weteranów misji zagranicznych uznaje się:
– tych uczestników (żołnierzy WP, policjantów, pracowników cywilnych, którzy zostali przez rząd polski skierowani do pełnienia służby w międzynarodowych misjach pokojowych, stabilizacyjnych, humanitarnych itp. organizowanych przez ONZ, UE, OBWE, NATO, zwanych dalej misjami pokojowymi, którzy:
4.1. Uczestniczyli w tych misjach przez okres co najmniej 90 dni,
4.2. W miejscu przygotowań do misji lub w czasie pobytu na niej i powrotu z niej do kraju odnieśli obrażenia albo ponieśli uszczerbek na zdrowiu.
5. Podstawą do ubiegania się o przyznanie uprawnień weterana stanowić powinny wydawane zaświadczenia przez organ administracji, resortów, które kierowały ich do misji.
W stosownym artykule ustawy ilekroć jest mowa o Stowarzyszeniu weteranów, rozumie się przez to Stowarzyszenie Kombatantów Misji Pokojowych ONZ, zrzeszające uczestników misji, działające na podstawie prawa o stowarzyszeniach, mające osobowość prawną i jest zarejestrowane w Sądzie Rejonowym Miasta Stołecznego Warszawy pod nr KRS 0000158391 z dnia 28 kwietnia 2003 roku.
Określić należy, iż Prezes Rady Ministrów na wniosek ministrów: obrony narodowej, spraw zagranicznych i wewnętrznych ustali w drodze rozporządzenia listę międzynarodowych organizacji i formacji, w których pełnienie służby zostaje uznane jako służba w międzynarodowych misjach pokojowych. Wykaz ten wymaga bieżącego uzupełniania. Miejsca pełnienia służby w międzynarodowych misjach pokojowych mogą – naszym zdaniem – stanowić załącznik do ustawy o weteranach, uwzględniając w nim również udział żołnierzy Sił Powietrznych i Marynarki Wojennej.
6. Ustanowienia nowej kategorii weteranów stwarza konieczność określenia katalogu przyznanych im uprawnień, uwzględniających specyfikę potrzeb tej grupy społecznej. W rozdziale tym określić:
6.1. którym uczestnikom misji pokojowych przysługują uprawnienia inwalidy wojennego określone w Rozdziale 2 i 3 Ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych oraz ich rodzin,
6.2. możliwości awansowania (dwukrotnego) uczestników misji w rezerwie i stanie spoczynku lub ze względu na stan zdrowia, którzy biorą udział w działalności społecznej na rzecz obronności i bezpieczeństwa kraju, a także promocji obronności Polski.
Wnioski awansowe i odznaczeniowe dotyczące uczestników misji pokojowych przedstawia Zarząd Główny SKMP ONZ.
6.3. uprawnienia sprzyjające adaptacji do nowych warunków życia, po powrocie z misji lub zakończeniu służby wojskowej, np.
– przyjęcie do szkół publicznych bez egzaminów,
– pierwszeństwo w zatrudnieniu w instytucjach państwowych i samorządowych,
– możliwości uzyskania taniego kredytu na zakup mieszkania, założenia firmy itp.,
– zwolnień (okresowych) z płacenia podatków,
– przyznania prawa do noszenia specjalnej odznaki,
– uprawnienia wdów i sierot po poległych w czasie misji lub zmarłych w wyniku choroby tropikalnej panującej w danym rejonie pełnienia służby i innych przyczyn,
– prawo do specjalnego dodatku do emerytury (300-400 zł) po zakończeniu służby wojskowej (pracy) i osiągnięciu uprawnień do emerytury,
– prawo do odznaczeń państwowych i resortowych dla weteranów, którzy wyróżnili się w czasie służby w misjach i w pracy społecznej.
7. W kolejnym rozdziale określić zasady orzekania o uprawnieniach weteranów.
7.1. Uprawnienia określone w ustawie przysługują osobie, która uzyskała decyzję (zaświadczenie stosownych władz państwowych, wojskowych, policyjnych itp.) i posiadała lub posiada obywatelstwo polskie.
7.2. O spełnieniu warunków o których mowa w ustawie orzekają ministrowie obrony, spraw wewnętrznych, zagranicznych lub urzędy (WSzW, WKU) przez nie upoważnione na podstawie udokumentowanego wniosku zainteresowanego oraz rekomendacji ZG Stowarzyszenia Kombatantów Misji Pokojowych ONZ.
Rekomendacji udziela się bez względu na to, czy osoba ubiegająca się o uprawnienia jest członkiem Stowarzyszenia,
Na podstawie decyzji ministrów ON, SWiA, SZ lub upoważnionych przez nich instytucji albo osób Dyrektor Departamentu Socjalnego MON wydaje stosowne zaświadczenie.
Wnioski o przyznanie uprawnień z tytułu określonych w ustawie o weteranach pokojowych misji kieruje się do Dyrektora Departamentu Socjalnego Ministerstwa Obrony Narodowej.
8. Źródła i sposób finansowania świadczeń
Finansowanie, o którym mowa w ustawie – naszym zdaniem – powinno pochodzić ze środków Państwowego Funduszu Kombatantów i być wydzielone do dyspozycji ministrów Obrony Narodowej, Spraw Wewnętrznych i Administracji, Spraw Zagranicznych, stosownie do liczby weteranów.
Przeznaczone powinny być na:
– pomoc pieniężną, o której mowa w ustawie wraz z kosztami jej obsługi,
– świadczenia wynikające z dodatków do rent i emerytur weteranów,
– upamiętnianie i popularyzowanie najnowszych kart historii udziału Polaków w misjach pokojowych.
Wydatki na finansowanie kosztów zadań administracyjnych i opiekuńczych wykonywanych na rzecz środowiska misji pokojowych zleconych SKMP ONZ przez Departament Socjalny MON – realizowane powinny być z budżetu państwa.
Świadczenia pieniężne przewidziane dla weteranów misji pokojowych i innych osób uprawnionych (wdowy, sieroty) są wypłacane przez właściwe organy rentowe MON, MSWiA, SZ ze środków będących w ich dyspozycji i finansowane z budżetu państwa.
9. W przepisach końcowych ustawy należałoby określić:
– kto podejmuje decyzje w sprawie pozbawienia uprawnień. Naszym zdaniem resortowi ministrowie ON, SWiA, SZ lub upoważnione przez nich osoby,
– na czyj wniosek wydawane są te decyzje. Uważamy, że na wniosek wymienionych wyżej ministrów, w tym także ministra Sprawiedliwości oraz Zarząd Główny SKMP ONZ.
– szczególne zasady i tryb postępowania w sprawach przyznawania i pozbawienia uprawnień weteranów misji pokojowych określi w drodze rozporządzenia Prezes Rady Ministrów.
10. Proponuje się ponadto określenie w ustawie, że:
10.1. Dzień 29 maja uznaje się Międzynarodowym Dniem Uczestników Misji Pokojowych ONZ – zgodnie z decyzją ONZ z 2001 r. 10.2. ustanawia się odznaczenie pamiątkowe uczestnictwa Polaków w misjach pokojowych. Robocza nazwa „Ojczyzna uczestnikowi Misji Pokojowych”. Wzór i kryteria nadawania odznaczenia określi – na wniosek SKMP ONZ w drodze rozporządzenia Prezes Rady Ministrów.
10.3. Nadawanie odznaczeń państwowych i upamiętniających udział Polaków w misjach pokojowych przedstawiają Prezydentowi RP z własnej inicjatywy lub na wniosek ZG SKMP ONZ:
– minister Obrony Narodowej – w stosunku do osób mu podlegających,
– minister Spraw Wewnętrznych i Administracji – w stosunku do osób mu podlegających,
– minister Spraw Zagranicznych w stosunku do osób uczestników tego resortu w misjach pokojowych,
– ZG SKMP ONZ – w stosunku do osób powracających z misji pokojowych.
11. Wnioski końcowe SKMP ONZ
11.1. Proponowane zmiany mogą zatem stanowić, by prawa weteranów misji pokojowych przyznano tym, którzy kierowani na mocy aktów prawnych państwa przyczyniali się do wygaszania napięć, utrwalania pokoju w najbardziej zapalnych rejonach świata.
11.2. Zachodzi konieczność wprowadzenia w Polsce rozwiązań prawnych, podobnych do tych, jakie obowiązują w państwach NATO. Polska pozostała jedynym krajem, który tej problematyki nie uregulował.
11.3. Podkreślić należy, że nowe prawo weteranów powinno być wolne od politycznych i ideologicznych ocen oraz uwarunkowań.
11.4. Prawo to powinno dotyczyć osób, które pełniły służbę wojskową w regularnych formacjach wojskowych lub zbliżonych służby wspierające, ratownicze, medyczne.
11.5. Odpowiednie zmiany w ustawie o weteranach wprowadzone byłyby drogą rozporządzeń ministra Obrony Narodowej na wniosek Dyrektora ds. Socjalnych MON oraz ZG SKMP ONZ.
12. Uchwalenie ustawy o weteranach misji pokojowych niewątpliwie pociągnie za sobą skutki finansowe.
12.1. Ogólna liczba byłych uczestników misji wynosi ponad 70 tys. osób. Uwzględnić należy, że część z nich odeszła na tzw. ”wieczną wartę”. Dotyczy to zwłaszcza tych uczestników, którzy brali udział w międzynarodowych komisjach rozjemczych i nadzorczych w Korei, Indochinach, a także na Bliskim Wschodzie.
12.2. Zakładając – tak wynika z naszych wyliczeń w oparciu o stany etatowe biorących udział w misjach – w każdym roku zmiany obejmą około 3500 – 4000 osób, a koszty tych zmian nie przekroczą sumy 400-450 zł na osobę miesięcznie, przyjmuje się skutki finansowe wejścia w życie ustawy w wysokości 20-22 mln zł w skali roku.
