Kombatanci Misji Pokojowych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej

W dniach 5-10 października 2002 r. w Nikozji (Cypr) odbyło się 18 posiedzenie Stałego Komitetu ds. Europejskich Światowej Federacji Kombatantów. Obrady poświęcone były sytuacji prawnej, opieki zdrowotnej i socjalnej kombatantów państw Europy środkowej i wschodniej, w tym również kombatantów misji pokojowych ONZ. Referat na ten temat przedstawił prof. Michał Chilczuk. Część referatu dotycząca kombatantów misji pokojowych ONZ, przedstawiona poniżej, została opracowana przez płk. w st. spocz. Mirosława Dąbrzalskiego. Cały referat został opublikowany w Informatorze nr 15 Departamentu Wychowania i Promocji Obronności MON.

I. Rozwój misji pokojowych i sprawa statusu kombatanta

Rozwój. Nadzieje społeczności międzynarodowej na trwały pokój po zakończeniu II wojny światowej nie spełniły się. Wiele regionów świata stało się areną konfliktów i działań zbrojnych, powstałych na tle ideologicznym, etnicznym lub będących skutkiem zaślepienia nacjonalistycznego.

Wybuchające nieustannie konflikty zbrojne są powodowane rozmaitymi przyczynami, w tym m. in.:

· załamaniem się niewłaściwych struktur politycznych lub niemożnością zapewnienia przez nie pokojowego przekazania władzy;

· podziałem rozgoryczonej społeczności na wzajemnie wrogie grupy etniczne, co w rezultacie może doprowadzić do porzucenia polityki pokojowego współistnienia;

· frustracją ludności skazanej na życie w ubóstwie.

Wszystkie te czynniki stają się pożywką dla eskalacji przemocy w obrębie danego kraju lub pomiędzy państwami. Powstaje zagrożenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zniszczeniu ulega społeczne i gospodarcze życie całych narodów. Często generują one wiele innych problemów, takich jak: przemyt broni, terroryzm, handel narkotykami, problem uchodźstwa oraz zniszczenie środowiska naturalnego. Zapobieganie tym zjawiskom i ich zwalczanie wymaga zdecydowanej współpracy międzynarodowej. Misje pokojowe ONZ pełnią w tych staraniach rolę koniecznego i niezastąpionego narzędzia. Ich niezwykłe znaczenie wypływa z faktu, że są one reprezentantami organizacji międzynarodowej, zrzeszającej ponad 180 państw.

W wyniku tej sytuacji coraz więcej rządów zaczęło zwracać się o pomoc do ONZ i innych organizacji międzynarodowych – OBWE, Unii Europejskiej i NATO. Do państw objętych konfliktami zbrojnymi zaczęto wysyłać tzw. misje pokojowe, które koncentrowały się początkowo przede wszystkim na zadaniach o charakterze typowo wojskowym, takimi np. jak nadzorowanie zawieszenia broni, rozdzielanie zwaśnionych stron, utrzymywanie stref buforowych, rozminowywanie terenu.

Z biegiem czasu zadania misji pokojowych zostały rozszerzone również na sferę rozbrojeniową, polityczną i humanitarną. Członków misji pokojowych angażowano do takich nowych zadań, jak uczestnictwo w procesie rozbrojenia i demobilizacji stron konfliktu, szkolenia i nadzorowania obywatelskich sił policyjnych oraz organizacji i nadzorowania wyborów. Przy współpracy agencji ONZ oraz innych organizacji humanitarnych, członkowie misji pokojowych pomagają uchodźcom w powrocie do domów, nadzorują przestrzeganie praw człowieka oraz pomagają w odbudowie zniszczonych wojną krajów.

W celu zmuszenia stron konfliktu do zaprzestania działań wojennych, Rada Bezpieczeństwa ONZ może udzielić krajom członkowskim zezwolenia na zastosowanie wszystkich niezbędnych środków, w tym również użycia siły. Działając na mocy takiego zezwolenia, kraje członkowskie ONZ zawiązały koalicję wojskową w celu powstrzymania działań wojennych w Korei w 1950 roku. Podobna koalicja została zawiązana w celu odparcia irackiej inwazji na Kuwejt w 1990 roku.

Na początku XXI wieku spośród 186 państw – członków ONZ, w misjach pokojowych uczestniczył personel wojskowy i cywilny z ponad 75 państw. Jedna z pierwszych pokojowych misji została np. wysłana do Indonezji już w 1947 roku. W jej skład weszła grupa żołnierzy australijskich, wyznaczonych na funkcje obserwatorów, w ramach tzw. Komisji Dobrych Usług ONZ w Indonezji (UNCI).

Od 1948 do 2001 roku w różnych rejonach świata było zaangażowanych 48 misji pokojowych ONZ, w których brało udział ponad 750.000 personelu wojskowego, policyjnego i cywilnego. W tej niebezpiecznej służbie życie straciło ponad 1.500 osób. Tylko na początku 2001 roku funkcjonowało jednocześnie 16 misji pokojowych ONZ z udziałem około 14.000 osób personelu wojskowego i cywilnego.

W 1988 roku, po 40 latach służby na rzecz pokoju uczestnikom misji i operacji pokojowych, jako wielotysięcznej i wielonarodowej organizacji, działającej w wielu zapalnych punktach globu, przyznano zbiorową Pokojową Nagrodę Nobla. Wyróżnienie to było rozumiane jako uznanie dla wysiłku wielu kontyngentów działających pod „Błękitną Flagą”.

Sprawa statusu kombatanta. W systemach prawnych wielu państw uczestniczących w misjach pokojowych, uczestnicy tych misji nie są uznawani za kombatantów i nie korzystają z uprawnień i przywilejów związanych z tym statusem.

Światowa Federacja Kombatantów była pierwszą międzynarodową organizacją, która zapoczątkowała proces międzynarodowego uznania uczestników misji pokojowych za kombatantów. Przyjęta na Kongresie Światowej Federacji Kombatantów w Seulu w 1997 r., rezolucja wprowadziła do statutu nową definicję kombatanta. Oprócz dotychczasowych dwóch grup kombatantów, tzn. osób, które z bronią w ręku uczestniczyli w wojnach i konfliktach zbrojnych oraz osób, które stały się ofiarami i zostały poszkodowane w wyniku wojen i konfliktów zbrojnych, zaliczono do kombatantów także „osoby uczestniczące w operacjach pokojowych Narodów Zjednoczonych”.

Zapis taki oznacza, że stowarzyszenia uczestników misji pokojowych mogą wstępować do ŚFK i będą w niej traktowane na równi z wchodzącymi w jej skład organizacjami kombatanckimi. Nowy poprawiony statut podaje również wykładnię – jak należy interpretować wprowadzone do art. 1 statutu sformułowanie „osoba uczestnicząca w operacjach pokojowych Narodów Zjednoczonych”. Według tej wykładni: „Uczestnik operacji pokojowych narodów Zjednoczonych to osoba uczestnicząca w tych operacjach, względnie innych, podobnych operacjach, prowadzonych pod auspicjami Narodów Zjednoczonych”.

Wymieniona wyżej nowa definicja kombatanta, wprowadzona do statutu ŚFK, stworzyła sprzyjająca sytuację dla stowarzyszeń „Błękitnych Beretów” w ich dążeniach do prawnego przyznania im statusu kombatanta w ich prawodawstwie krajowym.

Sprawa przyznania uczestnikom misji pokojowych statusu kombatanta stanowi dla wielu stowarzyszeń problem o dużym znaczeniu i wywołuje ożywione dyskusje. Mimo upływu 5 lat od Kongresu Światowej Federacji Kombatantów w Seulu, nie nastąpiły oczekiwane przez uczestników misji pokojowych zmiany w prawodawstwie ich krajów, zmierzające do przyznania im statusu kombatanta. Chodzi tutaj głównie o państwa Europy środkowej i wschodniej. Byłoby rzeczą ze wszechmiar pomocną, gdyby Światowa Federacja Kombatantów wystąpiła w tej sprawie z określoną inicjatywą do Organizacji Narodów Zjednoczonych z prośbą o zasygnalizowanie tego problemu rządom Narodów Zjednoczonych, uczestniczącym w misjach pokojowych.

II. Kombatanci misji pokojowych Europy środkowej i wschodniej

W działaniach na rzecz pokoju i bezpieczeństwa w świecie znaczący udział mają również państwa Europy środkowej i wschodniej. Ze względu na brak pełnych informacji na ten temat, omówiony zostanie i to nie w pełni tylko udział w misjach pokojowych czterech państw tego regionu: Polski, Rosji, Ukrainy i Słowacji.

Polska. Stały, aktywny udział Wojska Polskiego w międzynarodowych wysiłkach na rzecz przywracania i utrzymania pokoju w różnych częściach świata ma już półwieczną tradycję. Szeroki udział Polski w operacjach pokojowych jest wyrazem fundamentalnych zasad jej polityki zagranicznej. Profesjonalizm i zaangażowanie Polaków uczestniczących w tych trudnych i niekiedy niebezpiecznych przedsięwzięciach sprawiają, że coraz częściej piastują oni odpowiedzialne stanowiska w dowództwach i sztabach operacji.

Polska, jako członek-założyciel ONZ oraz KBWE/OBWE, już od blisko 50 lat uczestniczy w międzynarodowych wysiłkach, zmierzających do przywracania i utrzymania pokoju w różnych częściach świata. Do 2001 roku polski wkład wyraża się udziałem ponad 45.000 żołnierzy i personelu cywilnego w 51 misjach i operacjach prowadzonych pod auspicjami ONZ i innych organizacji międzynarodowych.

Pierwszy udział Polaków w misjach pokojowych nastąpił w 1953 roku, kiedy rząd polski wysłał polskich obserwatorów do Korei. Po podpisaniu traktatu pokojowego w Panmundżonie, polscy oficerowie weszli w skład dwóch międzynarodowych komisji nadzorujących rozejm. W tych komisjach służyło ogółem ponad 1.000 osób polskiego personelu wojskowego i cywilnego. Natomiast pierwsze zwarte oddziały żołnierzy Wojska Polskiego zostały wysłane w misji pokojowej ONZ na Bliskim Wschodzie w listopadzie 1973 r., gdzie działały w ramach Doraźnych Sił Zbrojnych ONZ (UNEF II).

Początkowo polskie kontyngenty specjalizowały się przede wszystkim w działaniach logistycznych. Nowy rozdział polskiego uczestnictwa w międzynarodowych misjach pokojowych – operacjach wymuszania pokoju – rozpoczął się udziałem polskich oddziałów w Siłach Ochronnych Narodów Zjednoczonych (UNPROFOR) od kwietnia 1992 do maja 1995 roku. Polska została wówczas po raz pierwszy poproszona o wysłanie batalionu operacyjnego.

Niedawno rząd polski podpisał z rządami Litwy i Ukrainy porozumienie o utworzeniu wspólnych batalionów do uczestniczenia w międzynarodowych misjach pokojowych. Oba bataliony osiągnęły już gotowość operacyjną. Jest to dobry przykład współpracy państw Europy środkowej i wschodniej na rzecz utrzymania pokoju i bezpieczeństwa w świecie.

Szkoleniem polskiego personelu wojskowego i cywilnego, przewidzianego do służby w misjach pokojowych, zajmuje się Wojskowe Centrum Szkolenia dla Potrzeb Sił Pokojowych ONZ w Kielcach. Może tutaj szkolić się jednorazowo do 800 osób. W zależności od potrzeb centrum szkoli również obserwatorów. Kursy szkoleniowe obejmują takie zasadnicze specjalności, jak: służby operacyjne, logistyczne, medyczne, obserwatorów wojskowych, żandarmerię, saperów itp.

Polski personel wojskowy podczas służby w misjach pokojowych poniósł niemałe straty. Ponad 40 polskich żołnierzy w stopniach od szeregowca do pułkownika zginęło podczas służby, a około 400 zostało inwalidami.

Polskie Stowarzyszenie Kombatantów Misji Pokojowych ONZ. Powracający do swych krajów z misji i operacji pokojowych żołnierze, pragnąc kultywować tradycje związane ze służbą na rzecz pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz popularyzować idee i wykonywane zadania pokojowe wśród swoich społeczeństw, jak również działać na rzecz podtrzymywania nawiązanych w trudnych i niebezpiecznych warunkach służby osobistych więzi i przyjaźni, przystąpili do organizowania stowarzyszeń „Błękitnych Beretów”. Chodziło tutaj również o integrację tego środowiska w poszczególnych krajach oraz o powołanie do życia organizacji społecznej, która reprezentowałaby interesy tej grupy kombatantów wobec władz państwowych.

W chwili obecnej w ponad 20 państwach Europy, Ameryki, Azji i Australii byli uczestnicy misji pokojowych powołali do życia tego rodzaju stowarzyszenia. Najstarsze stowarzyszenie kombatantów misji pokojowych ONZ w Europie powstało w Norwegii, bo już w 1960 r.

Polskie Stowarzyszenie Kombatantów Misji Pokojowych ONZ zostało sądownie zarejestrowane w maju 1999 roku, a w październiku odbył się I Krajowy Zjazd stowarzyszenia, na którym wybrano jego władze naczelne: Zarząd Główny i Główną Komisję Rewizyjną.

Zgodnie z obowiązującym statutem, członkami stowarzyszenia mogą być obywatele polscy, którzy uczestniczyli w misjach pokojowych ONZ i innych organizacji międzynarodowych, prowadzonych pod auspicjami Narodów Zjednoczonych. Do stowarzyszenia mogą wstępować żołnierze służby czynnej, rezerwy i w stanie spoczynku, jak również osoby cywilne. Żołnierze służby czynnej mogą zostać członkami stowarzyszenia po uzyskaniu zgody właściwych władz wojskowych. Członkami stowarzyszenia mogą zostać także cudzoziemcy nie mający stałego miejsca zamieszkania na terytorium Polski.

Od czasu I Krajowego Zjazdu trwa proces rozbudowy struktur organizacyjnych stowarzyszenia. Na początku 2002 r. w stowarzyszeniu funkcjonowało 37 kół w większych garnizonach na terenie całego kraju. Największe koła, liczące ponad 100 członków, działają w Warszawie, Wrocławiu, Szczecinie i Bydgoszczy. Stowarzyszenie liczy ponad 1.500 członków, w tym kilkadziesiąt kobiet.

Cele programowe stowarzyszenia można ująć w pięciu zasadniczych grupach zadań, a mianowicie:

· integracja środowiska i stałe poszerzanie bazy członkowskiej;

· reprezentowanie i obrona interesów kombatantów misji pokojowych wobec władz państwowych, wojskowych i samorządowych;

· działanie na rzecz prawnego uregulowania statusu kombatanta;

· rozpoznawanie sytuacji socjalno-bytowej kombatantów misji pokojowych i rodzin po poległych i zmarłych kolegach i udzielanie – w miarę posiadanych możliwości – pomocy materialnej;

· popularyzowanie w polskim społeczeństwie, a zwłaszcza młodzieży, celów i zadań misji pokojowych.

Zarząd Główny stowarzyszenia utrzymuje bliskie kontakty z członkami Parlamentu, Urzędem Prezydenta, kierownictwem Ministerstwa Obrony, szefem Sztabu Generalnego, dowódcą wojsk lądowych, Ministerstwem Spraw Zagranicznych, Urzędem ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz prezesami największych organizacji kombatanckich i żołnierskich działających w Polsce.

W lipcu 2000 r. Stowarzyszenie podpisało porozumienie o współpracy z komórkami organizacyjnymi Ministerstwa Obrony Narodowej. Zgodnie z porozumieniem, obie strony zobowiązały się do wzajemnej współpracy w określonych dziedzinach i do wzajemnych świadczeń.

Doceniając znaczenie współpracy z organizacjami oficerów rezerwy państw NATO, stowarzyszenie wstąpiło do Federacji Stowarzyszeń Rezerwistów i Weteranów Sił Zbrojnych RP., która jest członkiem Międzysojuszniczej Konfederacji Oficerów Rezerwy państw NATO (CIOR). Konfederacja ta spełnia bardzo ważną rolę w systemie obronnym Sojuszu Północno-Atlantyckiego. Utrzymuje ona między innymi ścisłe kontakty z organami strukturalnymi NATO w celu najbardziej skutecznego wykorzystania rezerwistów w systemie obronnym sojuszu i prowadzonych przez niego operacjach, w tym także pokojowych.

Stowarzyszenie nawiązało również kontakty zagraniczne, w tym między innymi z sekretarzem generalnym Światowej Federacji Kombatantów oraz duńskim Stowarzyszeniem Żołnierzy Niebieskich Beretów Narodów Zjednoczonych (FN Soldaterforeningen De Bla Baretter). Delegacje zarządów głównych polskiego i duńskiego stowarzyszenia złożyły wzajemne wizyty w Polsce i Danii. W 2001 r. podpisane zostało porozumienie o wzajemnej współpracy między obu stowarzyszeniami.

Na początku 2002 roku Stowarzyszenie liczyło ponad 1.500 członków, zorganizowanych w 37 kołach terenowych, w większych garnizonach na terenie całego kraju. Stowarzyszenie ma np. koła terenowe w takich miastach jak: Warszawa, Wrocław, Kraków, Poznań, Szczecin, Bydgoszcz, Toruń, Kołobrzeg, Koszalin, Gdańsk, Lublin, Białystok, Olsztyn, Rzeszów, Kielce.

W Polsce uczestnicy misji pokojowych nie mają prawnego statusu kombatanta. Ewentualne przyznanie im takiego statusu wymaga nowelizacji Ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego wraz z późniejszymi zmianami. Należy tutaj jednakże podkreślić, że ustawa ta określa bardzo ogólnie pojęcie „kombatanta” i dlatego między innymi nie jest stabilna. Od czasu jej uchwalenia była ona nowelizowana wielokrotnie, niekiedy dwa razy w roku.

Główną przyczyną tego niestabilnego stanu prawnego ustawy jest wyjątkowo skomplikowana sytuacja w polskim ruchu kombatanckim, jeśli chodzi o prawne zdefiniowanie działalności kombatanckiej lub równorzędnej. Do działalności tej zalicza się bowiem uczestników wojen, ruchu oporu, osoby represjonowane za działalność polityczną, zarówno w czasie wojny, jak i po wojnie, a nawet niemowlęta i dzieci z okresu wojny, jeśli przebywały choćby tylko jeden miesiąc w miejscach odosobnienia określonych ustawą.

Jednym z priorytetowych zadań polskiego Stowarzyszenia Kombatantów Misji Pokojowych ONZ jest również działanie na rzecz przyznania uczestnikom misji pokojowych statusu kombatanta. Pierwszy Krajowy Zjazd członków stowarzyszenia, jaki odbył się we wrześniu 1999 r. w Warszawie, na którym wybrano władze naczelne, uchwalił dokument pod tytułem „Program i główne kierunki działania Stowarzyszenia”, gdzie jest między innymi następujący zapis: „Ważnym zadaniem będzie tutaj podjęcie pierwszych, wstępnych kroków zmierzających do prawnego uregulowania statusu kombatanta dla uczestników misji pokojowych. Innymi słowy Krajowy Zjazd zobowiązał nowo wybrany Zarząd Główny do działań w tym kierunku.

W celu realizacji tego zadania Zarząd Główny powołał do życia Komisję Prawną, która opracowała projekt nowelizacji obowiązującej ustawy kombatanckiej oraz wybrała ścieżkę legislacyjną. Propozycje stowarzyszenia w sprawie nowelizacji obowiązującej ustawy kombatanckiej zostały złożone do Sejmu i czekają na rozpatrzenie. Skomplikowana i trudna sytuacja finansowa państwa nie stwarza na razie sprzyjających warunków do wprowadzenia w życie tych propozycji w najbliższym czasie.

Od 1998 roku w Rosji działa „Rosyjskie Stowarzyszenie Weteranów Misji Pokojowych ONZ” (Russian Association of the Veterans in the UN Peacekeeping Missions). Jest ono zalegalizowane wpisem do rejestru sądowego.

Jego cele są podobne jak w innych stowarzyszeniach państw Europy środkowej i wschodniej. Należy jednak podkreślić, że rosyjskie stowarzyszenie kładzie duży nacisk na trzy dziedziny działalności:

· wymianę własnych doświadczeń z misji pokojowych z innymi narodowymi i międzynarodowymi agencjami rządowymi i organizacjami pozarządowymi;

· sprawy socjalno-bytowe uczestników misji pokojowych i ich rodzin;

· współpracę z młodzieżą, głównie poprzez specjalnie opracowane programy edukacyjne o działalności na rzecz pokoju

Przy rosyjskim stowarzyszeniu działa tzw. „Klub Obserwatorów Wojskowych”. Skupia on wysoko wykwalifikowanych oficerów, którzy pełnili funkcje obserwatorów wojskowych w misjach pokojowych. Klub opracował program szkolenia obserwatorów wojskowych na podstawie dotychczasowych, własnych doświadczeń. Jest on wykorzystywany przez rosyjskie Ministerstwo Obrony w procesie szkolenia obserwatorów wojskowych.

W miejscowości Solnechnogorsk pod Moskwą znajduje się specjalny ośrodek szkolenia dla potrzeb sił pokojowych ONZ. Do 2001 roku w ośrodku odbyło szkolenie na dwumiesięcznych kursach ponad 800 oficerów. Od 1994 roku szkoli się tutaj także personel do misji pokojowych z innych państw.

W celu zapewnienia pomocy materialnej i medycznej znajdującym się w trudnej sytuacji uczestnikom misji pokojowych, stowarzyszenie utworzyło specjalną fundację pomocy społecznej. Jej środki mają być między innymi wykorzystywane na:

· uzupełnienie świadczeń socjalnych i medycznych emerytowanym uczestnikom misji pokojowych i ich rodzinom;

· świadczenia dla wdów i podopiecznych po zmarłych uczestnikach misji pokojowych;

· opracowanie i realizację programu edukacyjnego dla młodzieży szkól średnich i wyższych w zakresie problematyki znaczenia i roli misji pokojowych.

Rosyjskie stowarzyszenie we współpracy z ministerstwem oświaty opracowało specjalne programy szkolenia dla młodzieży szkół podstawowych, średnich i wyższych w zakresie roli i znaczenia misji pokojowych we współczesnym świecie. Przed programem stoją – jak się podkreśla – dwa ambitne zadania, a mianowicie – ukształtowanie wśród młodego pokolenia świadomości adekwatnej do przemian XXI wieku oraz wsparcie ONZ i innych międzynarodowych organizacji w przygotowaniu fachowego personelu do różnorodnych misji pokojowych na całym świecie.

W poszukiwaniu środków finansowych, rosyjskie stowarzyszenie współpracuje z firmą turystyczną, organizującą atrakcyjne wycieczki po Federacji Rosyjskiej. Oferuje się np. specjalny program dla osób wojskowych, w tym uczestników misji pokojowych. Przewiduje on m. in. zwiedzanie ośrodka szkolenia kosmonautów, loty z instruktorem na samolotach MIG-29 lub MIG-31, strzelania z dział artyleryjskich i czołgów, polowania na grubego zwierza oraz zwiedzanie historycznych obiektów związanych ze stalinizmem i kampanią Napoleona w Rosji. Rosyjskie stowarzyszenie, mimo stosunkowo krótkiego okresu działania, wykazuje dużą aktywność w kontaktach zagranicznych. Jest ono członkiem stowarzyszonym Międzynarodowego Stowarzyszenia Żołnierzy Pokoju z siedzibą w Lyonie we Francji. Delegacja stowarzyszenia uczestniczyła w wielu międzynarodowych spotkaniach, konferencjach i sympozjach poświęconych problematyce rozbrojenia i bezpieczeństwa.

Ukraina. Żołnierze sił zbrojnych Ukrainy uczestniczą w misjach i operacjach pokojowych od ponad 10 lat. W 1992 roku decyzją Rady Najwyższej Ukrainy 240. samodzielny batalion specjalny, liczący 800 żołnierzy, został skierowany do Sarajewa w byłej Jugosławii (UNPROFOR). Od tego czasu Ukraina stała się aktywnym członkiem społeczności międzynarodowej, wnoszącej swój wkład w dzieło pokoju i bezpieczeństwa w świecie.

Do 2001 r. w misjach i operacjach pokojowych uczestniczyło ponad 12.000 żołnierzy sił zbrojnych Ukrainy. Pełnili oni służbę w misjach pokojowych w takich państwach, jak była Jugosławia, Mołdawia, Gruzja, Tadżykistan, Afganistan, Liban, Sierra-Leone, Kongo, Nigeria, Etiopia-Erytrea, Kuwejt i Gwatemala. Uczestnicząc aktywnie w misjach pokojowych, ukraiński personel wojskowy poniósł także straty: 19 żołnierzy poległo, a ponad 60 odniosło rany.

Stowarzyszenie skupiające uczestników misji pokojowych zostało utworzone również na Ukrainie. Przyjęło ono nazwę „Ukraińskie Stowarzyszenie Weteranów Misji Pokojowych” (Ukrainian Peacekeepers Veterans Association). Pierwsze zebranie założycielskie stowarzyszenia, w którym wzięli udział uczestnicy misji pokojowych z Kijowa, Charkowa, Odessy, Lwowa, Dniepropietrowska i innych miast Ukrainy, odbyło się w października 1997 r. w Kijowie. Na zebraniu wybrano Komitet Założycielski, któremu powierzono zadanie dopełnienia wszystkich formalności związanych z legalizacją stowarzyszenia.

Stowarzyszenie jest otwarte dla żołnierzy i policjantów służby czynnej i w st. spocz. oraz osób cywilnych, które uczestniczyły w misjach pokojowych ONZ i innych organizacji międzynarodowych, prowadzonych na podstawie rezolucji Narodów Zjednoczonych. Główne cele ukraińskiego stowarzyszenia są podobne do celów stowarzyszenia polskiego.

Kierownictwo ukraińskiego stowarzyszenia przejawiało i nadal przejawia dużą aktywność. Utrzymuje ono kontakty z Ministerstwem Obrony, Radą Bezpieczeństwa Narodowego, Rządem, Parlamentem i posłami oraz Administracją Prezydenta Ukrainy.

Również w dziedzinie współpracy zagranicznej stowarzyszenie jest aktywne. Nawiązało kontakty ze Międzynarodowym Stowarzyszeniem Żołnierzy Pokoju (Soldiers of Peace International Association) z siedzibą w Lyonie (Francja) oraz Kanadyjskim Stowarzyszeniem Weteranów Misji Pokojowych ONZ (Canadian Association of Veterans in United Nations Peacekeeping). Delegacja ukraińskiego stowarzyszenia uczestniczyła między innymi w zgromadzeniach przedstawicieli stowarzyszeń „Błękitnych Beretów”, organizowanych przez wspomniane już Międzynarodowe Stowarzyszenie Żołnierzy Pokoju we Francji. W niedalekiej przyszłości ukraińskie stowarzyszenie zamierza wstąpić do tego międzynarodowego stowarzyszenia.

Brak wystarczających, własnych środków finansowych oraz subsydiów ze strony państwa, zmusza wiele stowarzyszeń do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Na przykład ukraińskie stowarzyszenie, podobnie jak rosyjskie, podjęło się organizacji podróży turystycznych po Ukrainie i Rosji z programem zwiedzania Kijowa, Moskwy, Lwowa, Odessy i Sewastopola.

Od uzyskania niepodległości Słowacja aktywnie uczestniczy w misjach pokojowych, głównie w Siłach Ochronnych Narodów Zjednoczonych – UNPROFOR. Do 2002 r. w siłach tych uczestniczyło około 6.000 żołnierzy. W lutym 1999 r. w Słowacji zostało powołane do życia Stowarzyszenie Weteranów Narodów Zjednoczonych – Słowacja (Association UN Veterans Slovakia). Członkami założycielami stowarzyszenia było sześciu uczestników słowackiego kontyngentu w UNPROFOR. W listopadzie 1999 r. stowarzyszenie zostało zalegalizowane poprzez wpis do rejestru Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Aktualnie stowarzyszenie liczy około 1.000 członków. Siedziba władz naczelnych stowarzyszenia znajduje się w miejscowości Sered. Stowarzyszenie ma swoje struktury organizacyjne w Bratysławie, Presowie i Bańskiej Bystrzycy.

Stowarzyszenie jest organizacją samofinansującą się, funkcjonującą na bazie dobrowolnej pracy swoich członków. Jeśli nadarza się możliwość, władze stowarzyszenia wykorzystują profesjonalne doświadczenie swoich członków w zakresie prac inżynieryjno-saperskich przy realizowanych inwestycjach w kraju. Uzyskane w ten sposób środki są wykorzystywane na potrzeby organizacyjne stowarzyszenia.

Stowarzyszenie utrzymuje kontakt z Ministerstwem Obrony oraz podpisało umowę o współpracy i wzajemnej pomocy ze Słowackim Związkiem Antyfaszystowskich Bojowników, który jest członkiem Światowej Federacji Kombatantów. Nawiązało również pisemny kontakt z zagranicznymi organizacjami kombatanckimi w Czechach, na Węgrzech, w Polsce i Belgii.

III. Stres pourazowy

Poważnym problemem dla uczestników misji pokojowych jest choroba zwana stresem pourazowym (Post Traumatic Stress Disorder – PTSD). Bezsenność, uczucie ciągłego zagrożenia, brak poczucia własnej wartości i trudności adaptacyjne – to główne objawy tej choroby. Szacunkowo ocenia się, że na chorobę tę cierpi co piąty żołnierz powracający z misji pokojowych, nie zawsze o tym wiedząc.

Z badań światowych wynika, że doświadczenia wojenne pozostawiają zawsze uraz psychiczny. Przebywanie w rejonach konfliktowych i strefach działań wojennych powoduje uraz, którego można już nigdy nie pozbawić się. Emocjonalne nasilenie stresu wojennego może być równoznaczne chorobie psychicznej.

W Stanach Zjednoczonych traktuje się stres wojenny jako chorobę społeczną. Amerykańscy kombatanci zostali objęci opieką medyczną i specjalistycznymi badaniami. Stwierdzono między innymi, że wśród amerykańskich bezdomnych największą jednolitą grupę stanowią weterani wojny w Wietnamie. Potwierdzono równocześnie znaczący związek między stresem wojennym a rzeczywistym poczuciem bezużyteczności w społeczeństwie.

Droga do uznania stresu wojennego, jako legitymacji do szczególnego traktowania medycznego i socjalnego jest wyboista nie tylko w Polsce, ale również w innych krajach. Obecnie tylko dwa państwa w świecie – Stany Zjednoczone i Australia mają specjalne ośrodki medyczne, które prowadzą badania i zajmują się leczeniem tego rodzaju schorzenia.

W Polsce prace badawcze w zakresie stresu pourazowego mają charakter początkowy i są prowadzone sporadycznie. Dopiero kilka lat temu rozpoczęły się specjalne kursy doszkalające dla lekarzy – jak leczyć tę chorobę. Stanowi to jednakże kroplę w morzu potrzeb wśród uczestników misji pokojowych.

Problem stresu pourazowego jest przedmiotem coraz większego zainteresowania w świecie. W ostatnich latach odbyło się kilka międzynarodowych konferencji poświęconych temu schorzeniu. Pierwsza międzynarodowa konferencja na temat psychosocjalnych skutków wojny odbyła się w Dubrowniku w 1998 roku, a druga – w Norwegii w 2000 roku..

W chwili obecnej – już wspomniano – tylko dwa państwa w świecie – Stany Zjednoczone i Australia mają ośrodki naukowo-badawcze zajmujące się problemami schorzeń związanych ze stresem pourazowym (Post Traumatic Stress Disorder – PTSD).

Amerykański Narodowy Ośrodek ds. PTSD (National Center for PTSD) został utworzony w 1989 roku z inicjatywy amerykańskiego Departamentu ds. Weteranów. Początkowo był on przewidziany tylko na potrzeby weteranów wojskowych cierpiących na to schorzenie, później jego zakres podmiotowy został rozszerzony na inne mundurowe i cywilne grupy zawodowe o dużym ryzyku zachorowalności na tę chorobę, jak np. uczestnicy katastrof, policjanci, strażacy, dziennikarze.

Ośrodek pełni rolę głównej centrali w promocji, koordynacji, szkolenia oraz wymiany informacji z zakresu wyników badań, prowadzonych przez różne instytucje federalne i niefederalne. Nie prowadzi jednakże bezpośrednio leczenia klinicznego. W jego skład wchodzi 7 oddziałów, rozlokowanych w różnych stanach na terenie całego kraju, a mianowicie:

· Oddział Zarządzania (Executive Division) z siedzibą w White River Junction, stan Vermont. Kieruje on wszystkimi działaniami prowadzonymi przez ośrodek. Znajduje się tutaj największe na świecie archiwum materiałów informacyjnych i prac naukowych nt. PTSD;

· Oddział Działalności Naukowej (Behavioral Science Division) z siedzibą w Bostonie, stan Minnesota. Dokonuje on ekspertyz w zakresie psychoterapii i psychofizjologii;

· Oddział Klinicznych Nauk Neurologicznych (Clinical Neurosciences Division) z siedzibą w West Haven, stan Connecticut, specjalizujący się w farmakoterapii, neurobiologii, urojeniach i genetycznej epidemiologii;

· Oddział Edukacji i Laboratorium Kliniczne z siedzibą w Palo Alto;

· Oddział Nauk Zdrowotnych Kobiet (Women`s Health Sciences Division) z siedzibą w Bostonie, stan Minnesota, zajmujący się sprawami zdrowotnymi kobiet, zdrowiem psychicznym, następstwami agresji seksualnej;

· Oddział Wysp Pacyfiku (Pacific Islands Division) z siedzibą w Honolulu, dokonujący m.in. ekspertyz w dziedzinie etniczno kulturowej;

· Oddział Analiz i Ocen (Evaluation Division) z siedzibą w West Haven, stan Connecticut, zajmujący się ocenami programów klinicznych związanych z PTSD.

Ośrodek posiada bogatą komputerową bazę artykułów i prac naukowych nt. PTSD z całego świata. Wydaje dwa kwartalniki naukowe: „PTSD Reserch Quartely” oraz „NCPTSD Clinical Quartely”. Opracował i rozprowadził bezpłatną, popularną broszurę pt. Fakty o PTSD („Facts about PTSD”). Każdego roku ośrodek publikuje roczne sprawozdanie nt. prowadzonych badań i uzyskanych wyników w dziedzinie PTSD. Specjaliści ośrodka są wykorzystywani jako konsultanci na zapotrzebowanie różnych rządowych i pozarządowych instytucji i organizacji, w tym również ONZ i wielu rządów.

Drugim jest Australijski Ośrodek ds. Pourazowego Zdrowia Psychicznego (Australian Center for Posttraumatic Mental Health) z siedzibą w Heidelbergu. Został on utworzony w 1995 roku z inicjatywy rządowego Departamentu ds. Weteranów, we współpracy z Uniwersytetem Melbourne. Początkowo ośrodek nosił nazwę Narodowy Ośrodek ds. PTSD, podobnie jak amerykański.

Głównym celem ośrodka jest działanie na rzecz usprawnienia rozpoznawania, zapobiegania i leczenia stresu pourazowego u weteranów i żołnierzy służby czynnej. Ośrodek nie prowadzi bezpośrednio leczenia klinicznego, podobnie zresztą jak amerykański. Pracą ośrodka kieruje zarząd, w skład którego wchodzą przedstawiciele ośrodka, Departamentu ds. Kombatantów, australijskich sił zbrojnych oraz Uniwersytetu Melbourne. Do szczegółowych zadań ośrodka należy:

· poradnictwo w dziedzinie zdrowia psychicznego;

· zapewnienie konsultacji i poradnictwa w dziedzinie rozwoju programu klinicznego;

· ocena wyników leczenia psychicznego;

· zapewnienie odpowiedniej edukacji i szkolenia w dziedzinie zdrowia psychicznego;

· rozwijanie strategii ukierunkowanej na zapobieganie przewlekłej chorobie psychicznej;

· prowadzenie określonych badań w dziedzinie zdrowia psychicznego;

· utrzymywanie kontaktów i współpraca z innymi, stosownymi instytucjami, zarówno w Australii jak i za granicą.

Australijski ośrodek dysponuje również bogatą bazą informacyjną z dziedziny PTSD (broszury, podręczniki, czasopisma, artykuły), w tym i multimedialną (filmy, przezrocza, dyskietki, płyty CD). Niektóre z tych materiałów informacyjnych można uzyskać bezpłatnie.

Należy żywić nadzieję, że schorzenie to stanie się przedmiotem większego zainteresowania ze strony władz polskich, jak również cywilnej i wojskowej służby zdrowia.

IV. Perspektywy integracji stowarzyszeń kombatantów misji pokojowych

Działające w różnych państwach świata narodowe stowarzyszenia kombatantów misji pokojowych nie mają – jak dotychczas – jednej światowej i wpływowej organizacji do reprezentowania ich interesów wobec Organizacji Narodów Zjednoczonych i wspierania ich postulatów wobec własnych władz państwowych.

Do Światowej Federacji Kombatantów z siedzibą w Paryżu należą tylko dwa stowarzyszenia „Błękitnych Beretów”: Norwegii i Danii. Z kolei istniejące Międzynarodowe Stowarzyszenie Żołnierzy Pokoju z siedzibą w Lyonie, do którego należy kilka stowarzyszeń „Błękitnych Beretów”, ma bardzo luźne ramy organizacyjne, oparte na całkowitej narodowej autonomii. Nie rokuje to dobrze dla sprawy reprezentowania interesów wszystkich stowarzyszeń uczestników misji pokojowych.

Główną przeszkodą na drodze do wstępowania narodowych stowarzyszeń uczestników misji pokojowych do międzynarodowych organizacji kombatanckich są sprawy finansowe stowarzyszeń, które utrzymują się wyłącznie z niewysokich składek członkowskich. Wiele stowarzyszeń po prostu nie stać na koszty podróży i pobytu na organizowane przez organizacje międzynarodowe statutowe i niestatutowe przedsięwzięcia oraz wysokie składki związane z przynależnością do tych organizacji.

W chwili obecnej trudno jest przewidzieć – w jakim kierunku pójdzie międzynarodowa integracja narodowych stowarzyszeń „Błękitnych Beretów”. Jest mało prawdopodobne, aby procesy integracyjne ogniskowały się w Światowej Federacji Kombatantów, która skupia zupełnie inne środowiska, mające inne cele i zainteresowania i obejmujące starsze generacje. Bardziej prawdopodobne jest tworzenie najpierw międzynarodowych, regionalnych federacji „Błękitnych Beretów” – np. europejskiej, azjatyckiej, afrykańskiej, a potem – światowej. Nie wykluczone jest również, że procesy integracyjne mogą się zogniskować wokół istniejącego już Międzynarodowego Stowarzyszenia Żołnierzy Pokoju z siedzibą w Lyonie we Francji.

Rozwój sytuacji międzynarodowej potwierdza, że uczestnicy misji i operacji pokojowych będą stale potrzebni dla zapewnienia i wymuszania pokoju oraz wygaszania konfliktów zbrojnych. Liczba żołnierzy i osób cywilnych uczestniczących w misjach pokojowych będzie systematycznie wzrastać. Z tego względu to środowisko kombatanckie powinno mieć własną, światową, prężną i wpływową międzynarodową organizację do reprezentowania i obrony ich interesów. Kluczową sprawą do jednolitego uregulowania dla wszystkich uczestników misji pokojowych w świecie przez taką organizację będzie status kombatanta.

W utworzenie takiej międzynarodowej organizacji powinna wnieść również swój wkład organizacyjny i finansowy, przynajmniej w początkowej fazie jej budowania, Organizacja Narodów Zjednoczonych. Uczestnicy misji pokojowych działali przez dziesiątki lat na rzecz jej szlachetnych zasad określonych w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz w Uniwersalnej Deklaracji Praw Człowieka.

Opracował: płk w st. spocz. Mirosław Dąbrzalski

Członek – założyciel polskiego Stowarzyszenia

Kombatantów Misji Pokojowych ONZ.

Ten wpis został opublikowany w kategorii Aktualności. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.

Możliwość komentowania jest wyłączona.