„Błękitne Berety” na tle międzynarodowego i polskiego ruchu kombatanckiego

Pierwszy ożywiony rozwój organizacji kombatanckich, zarówno o charakterze międzynarodowym jak i krajowym, nastąpił po zakończeniu pierwszej wojny światowej. Powstaje wówczas wiele, różnorodnych środowiskowo organizacji kombatanckich w państwach walczących po strome Ententy. Organizacje te tworzą następnie Międzynarodową Federację Kombatantów (Federation Intemationale des Ances Combattants – FEDAC).

W Polsce w 1928 r. zostaje utworzona Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny, skupiająca 33 związki kombatanckie liczące ponad 320 tyś. członków. Największym polskim związkiem kombatanckim, zrzeszjącym ponad 104 tyś. członków, był Związek Inwalidów Wojennych powstały na przełomie 1919/1920 roku.

Dalszy, znaczący rozwój ruchu kombatanckiego nastąpił po drugiej wojnie światowej. W 1950 r. zostaje utworzona Światowa Federacja Kombatantów (Federation Intemationale des Ancies Combattants – FMAC lub po angielsku Worid Yeterans Federation – WVF) z siedzibą w Paryżu, a rok później – Międzynarodowa Federacja Bojowników Ruchu Oporu (Federation Intemationale de Resistans – FIR) z siedzibą w Wiedniu.

Ożywienie ruchu kombatanckiego w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej obserwujemy również w Polsce. Powstaje wiele organizacji kombatanckich o różnym zabarwieniu politycznym. Jedne z nich nawiązywały do przedwojennych tradycji, jak np. wspomniany już Związek Inwalidów Wojennych, Związek Ociemniałych Żołnierzy, Związek Powstańców Śląskich, czy Związek Powstańców Wielkopolskich, inne zaś – do tradycji rewolucyjnych, jak Związek Czerwonych Kosynierów, czy Związek Walk Rewolucyjnych 1905 roku.

W 1949 r. następuje integracja ruchu kombatanckiego w Polsce. 11 organizacji kombatanckich jednoczy się, tworząc Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD). Związek ten, podobnie jak organizacje kombatanckie innych krajów byłego obozu socjalistycznego, wstąpił do wymienionej już Międzynarodowej Federacji Bojowników Ruchu Oporu (FIR). Po utworzeniu ZBoWiD-u aż do 1989 r. w Polsce działały praktycznie tylko trzy związki kombatanckie: ZBoWiD, Związek Inwalidów Wojennych i Związek Ociemniałych Żołnierzy.

Przemiany ustrojowe w Polsce, jakie nastąpiły krótko przed i po 1989 roku wywarły i nadal wywierają istotny wpływ na rozwój ruchu kombatanckiego w naszym kraju. W 1989 r. zostaje utworzona nowa duża organizacja kombatancka – Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. W 1990 r. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację przekształca się w Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych, wprowadza nowy, bardziej demokratyczny statut i występuje z Międzynarodowej Federacji Bojowników Ruchu Oporu. Rok później, w 1991 roku, wspólnie ze Związkiem Inwalidów Wojennych, wstępuje do Światowej Federacji Kombatantów. W 1992 r. do ŚFK wstępuje również Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. Wymienione trzy polskie związki kombatanckie, które wstąpiły do tej Światowej Federacji i mają w jej Radzie Naczelnej swojego przedstawiciela, należą do największych organizacji kombatanckich w Polsce pod względem liczby członków.

Wprowadzona w życie w 1989 roku nowa ustawa „Prawo o stowarzyszeniach” stworzyła warunku do pełnej realizacji gwarantowanej przez konstytucję wolności zrzeszania się. Przestały obowiązywać niepisane ideologiczne i polityczne ograniczenia w swobodnymzrzeszaniu się obywateli w związki i stowarzyszenia. Kombatanci pozostający dotąd poza strukturami kombatanckimi zaczęli organizować się masowo w środowiskowe, różnorodne związki i stowarzyszenia kombatanckie. Powstały dziesiątki organizacji kombatanckich, zarówno o ogólnopolskim jak i regionalnym charakterze. Według Kalendarza Kombatanta na 2000 r-, wydanego przez Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, w Polsce istnieje 115 organizacji kombatanckich, z tego 85 o zasięgu ogólnopolskim.

Utworzona w 1950 r. Światowa Federacja Kombatantów, do której należą trzy największe polskie organizacje kombatanckie (Związek Kombatantów R.P. i Byłych Więźniów Politycznych, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej i Związek Inwalidów Wojennych), jest największą i najbardziej wpływową organizacją kombatancką o charakterze międzynarodowym. Skupia organizacje kombatanckie z 80 krajów świata, uczące ogółem 27 min członków. Jako duża, licząca się międzynarodowa, pozarządowa organizacja ma status konsultanta w Radzie Społeczno-Gospodarczej Narodów Zjednoczonych, jak również w Radzie Europy. Federacja współpracuje ściśle z wieloma wyspecjalizowanymi agencjami Narodów Zjednoczonych, m. in. z Organizacją NZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Organizacją NZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Funduszem ONZ Pomocy Dzieciom (UNICEF) oraz Światowa Organizacją Zdrowia (WHO).

Światowa Federacja Kombatantów jest pierwszą organizacją, która zapoczątkowała proces międzynarodowego uznania uczestników operacji pokojowych za kombatantów. Dotychczas bowiem za kombatantów w ruchu kombatanckim uznawano tylko dwie grupy osób: tych, którzy z bronią w ręku uczestniczyli w wojnach i konfliktach zbrojnych oraz tych, którzy stali się ofiarami i zostali poszkodowani w wyniku wojen i konfliktów zbrojnych (więźniowie polityczni, obozów koncentracyjnych, prześladowani ze względów etnicznych, narodowych, religijnych, czy rasowych).

Na Kongresie Światowej Federacji Kombatantów w 1997 r. w Seulu uchwalono rezolucję uznającą za kombatantów trzecią grupę osób, tj. uczestników operacji pokojowych Narodów Zjednoczonych. Następnie dokonano stosownych zmian w statucie federacji. Po wprowadzonych zmianach art. l Statutu federacji, określający jakie rodzaje organizacji i stowarzyszeń kombatanckich mogą wchodzić w skład ŚFK, brzmi obecnie:

„Światowa Federacja Kombatantów (WVF) jest organizacją skupiającą wszystkie narodowe stowarzyszenia, federacje i organizacje międzynarodowe weteranów wojennych, ofiar działań wojennych oraz uczestników operacji pokojowych Narodów Zjednoczonych …”

Zapis taki oznacza, że narodowe związki i stowarzyszenia uczestników operacji pokojowych mogą wstąpić do Światowej Federacji Kombatantów i będą w niej traktowane na równi z dotychczasowymi organizacjami kombatanckimi wchodzącymi w jej skład.

Statut ŚFK daje również wykładnię – jak należy rozumieć wprowadzone do art. l Statutu sformułowanie „osoba uczestnicząca w operacjach pokojowych Narodów Zjednoczonych”. Według tej wykładni „Uczestnik operacji pokojowych Narodów Zjednoczonych to osoba uczestnicząca w tych operacjach, względnie innych, podobnych operacjach prowadzonych pod auspicjami Narodów Zjednoczonych”.

Wymienione wyżej nowe zapisy w statucie Światowej Federacji Kombatantów stwarzają sprzyjającą sytuację dla stowarzyszeń „Błękitnych Beretów”, działających od wielu lat w różnych państwach świata, w ich dążeniach do prawnego uzyskania statusu kombatanta. Według dostępnych dotychczas informacji, stowarzyszenia „Błękitnych Beretów” działają już w następujących państwach: Norwegii, Danii, Szwecji, Finlandii, Irlandii, Holandii, Francji, Kanadzie, Rosji i Ukrainie. W niektórych państwach uczestnicy operacji pokojowych Narodów Zjednoczonych mają już prawnie przyznany status kombatanta. Ze wszystkich działających stowarzyszeń „Błękitnych Beretów”, tylko norweskie stowarzyszenie należy do Światowej Federacji Kombatantów.

W Polsce, jak wiadomo, uczestnicy misji pokojowych nie mają prawnego statusu kombatanta. Wymaga to nowelizacji Ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego wraz z późniejszymi zmianami. Należy tutaj jednakże podkreślić, że ustawa ta określa bardzo ogólnie pojęcie „kombatanta” i dlatego m.in. nie jest stabilna. Od czasu jej uchwalenia była ona nowelizowana wielokrotnie, średnio dwa razy w roku.

Główną przyczyną tego niestabilnego stanu prawnego ustawy jest wyjątkowo skomplikowana sytuacja w polskim ruchu kombatanckim, jeśli chodzi o prawne zdefiniowanie działalności kombatanckiej lub równorzędnej. Do działalności tej zalicza się bowiem uczestników wojen, ruchu oporu, osoby represjonowane za działalność polityczną zarówno w czasie wojny, jak i po wojnie, a nawet niemowlęta i dzieci z okresu wojny, jeśli przebywały choćby tylko jeden miesiąc w miejscach odosobnienia określonych ustawą. Tylko z tego ostatniego tytułu przyznano dotychczas uprawnienia równorzędne z kombatanckimi ponad 10 tyś. osobom.

Zmieniające się opcje polityczne sprawujące władzę i mające większość parlamentarną prowadzą własną politykę w zakresie przyznawania uprawnień kombatanckich. Sprawa ta była i jest przedmiotem sporów w parlamencie i środkach masowego przekazu, reprezentujących określoną opcję polityczną. Niekorzystne dla kombatantów rozstrzygnięcia są zaskarżane do sądów, a nawet do Trybunału Konstytucyjnego. Spory nie dotyczą bynajmniej samego pojęcia słowa „kombatant”, lecz jakiej grupie osób odebrać nabyte już wcześniej uprawnienia kombatanckie, a jakiej przyznać te uprawnienia. Wszystko to potwierdza, że zaszczytne określenie „kombatant” zostało w ostatnich latach w naszym kraju zdeprecjonowane.

Nawet przedstawiciele kierownictwa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych utrzymują, że w Ustawie kombatanckiej popełniono olbrzymi błąd wrzucając do jednego worka kombatantów i osoby represjonowane. Wypowiedź ta wskazuje, że w przyszłości mogą nastąpić istotne zmiany w ustawie kombatanckiej.

Jednym z priorytetowych zadań dla naszego Stowarzyszenia jest również sprawa prawnego przyznania statusu kombatanta dla uczestników operacji pokojowych. Jak wiadomo. Pierwszy Krajowy Zjazd Członków naszego Stowarzyszenia, jaki odbył się 10 września 1999 r. w Warszawie, uchwalił dokument pod tytułem „Program i główne kierunki działalności Stowarzyszenia”, w którym jest m. in. następujący zapis: „Ważnym zadaniem będzie tutaj podjęcie pierwszych, wstępnych kroków zmierzających do prawnego uregulowania statusu kombatanta dla uczestników misji pokojowych”. Innymi słowy Krajowy Zjazd zobowiązał nowo wybrany Zarząd Główny do rozpoczęcia działań w tym kierunku.

Zarząd Główny przystąpił do realizacji nałożonego na mego zadania. Przede wszystkim nawiązano kontakty z władzami kilku stowarzyszeń „Błękitnych Beretów” działających za granicą w celu m. in. uzyskania informacji o istniejących regulacjach prawnych dotyczących statusu kombatanta w ich krajach. Drugim ważnym przedsięwzięciem Zarządu Głównego w tym zakresie było utworzenie Komisji Prawnej, bezpośrednio po posiedzeniu plenarnym w marcu br., w skład której weszli doświadczeni prawnicy. Komisja pracuje nad projektami aktów prawnych, w tym również dotyczącego prawnego przyznania statusu kombatanta dla uczestników misji pokojowych

Wśród stowarzyszeń „Błękitnych Beretów” obserwujemy pierwsze próby zmierzające do międzynarodowej integracji. Np. stowarzyszenia „Błękitnych Beretów” państw skandynawskich utworzyły federację. W chwili obecnej trudno jest przewidzieć – w jakim kierunku pójdzie międzynarodowa integracja tych stowarzyszeń. Jest mało prawdopodobne, aby procesy integracyjne ogniskowały się w Światowej Federacji Kombatantów, która skupiazupełnie inne grupy kombatantów, mających inne cele i zainteresowania i obejmujące starsze generacje. Bardziej prawdopodobne jest tworzenie najpierw międzynarodowych, regionalnych federacji „Błękitnych Beretów”, np. bałtyckiej, europejskiej, azjatyckiej, a potem światowej.

Rozwój sytuacji międzynarodowej potwierdza, że uczestnicy operacji pokojowych będą stale potrzebie dla zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa i wygaszania konfliktów zbrojnych w różnych regionach świata. Liczba żołnierzy i osób cywilnych, którzy uczestniczyli w operacjach pokojowych, będzie systematycznie wzrastać. Z tego względu powinni oni mieć prężną i wpływową organizację międzynarodową dla reprezentacji i obrony ich interesów. W utworzenie takiej międzynarodowej organizacji powinna wnieść również swój wkład Organizacja Narodów Zjednoczonych. Uczestnicy operacji pokojowych działali przecież przez dziesiątki lat na rzecz jej szlachetnych zasad określonych w Karcie Narodów Zjednoczonych i Uniwersalnej Deklaracji Praw Człowieka.

Opr. M.D.

This entry was posted in Prasa o nas. Bookmark the permalink.

Comments are closed.